Safsatayı oluşturan veya hatalı düşünmemize sebep olan bir durum da aşırı basitleştirmedir. Çoğu zaman bir gerçeğe vurgu yapmak ya da bir meseleyi rahat anlatabilmek için konu gerçekliğinden uzaklaştırılarak basitleştirilir. Basitleştikçe birtakım unsurlar ve istisnaları dışarda kalır. Bu nedenle basitleştirmeler mizaha ya da safsataya yol açar.
Örneğin çok sık kullandığımız “Başlamak bitirmenin yarısıdır.” sözü başlamanın önemini vurgulamak için yapılmış aşırı bir basitleştirmedir. Oysa başlamak sadece başlamaktır, bitirmenin yarısı olmadığı gibi garantisi de değildir.
Bir kamu kurumunda avukat olarak çalışırken, yaşı oldukça ilerlemiş, hukuk fakültesini dışardan bitirmiş bir bayan vardı. Dava ve savunma dilekçesi yazacağı zaman, başlıkları koyardı. Sonra bir başka avukata gidip “ben bunun çatısını çattım da diğer kısmını sen yazar mısın?” diye başkasına yazdırırdı. Başlardı yarısına da gelmezdi ve kendisi bitirmezdi.
Deprem dönemlerinde yapılan binanın sağlamlığına işaret etmek için “Deprem öldürmez bina öldürür” sözü sık kullanılır. Oysa sadece binanın sağlamlığı değil, depremin şiddeti, toprağın yapısı, deprem anında yapılması gereken birçok unsur ölümün oluşmasında etkendir. Diyelim ki dışardan yer yarıldı içine girdin. Bina ile ilgili değilken deprem yine öldürür. Sadece sağlam bina yapalım anlamında bu basitleştirme gerçeğin daraltılmasına hatta bazen gerçeklerden kopmaya neden olmaktadır.
Anlaşılması için aşırı basitleştirme hoşa gider ama insanı yanıltır. Eğitimi olmayan Almanya’ya gitmiş orada araba sürmesini öğrenmiş bir kadın, köyüne geldiğinde köylü kadınlara anlatıyormuş: “Aman anam araba sürmesi çok kolaymış. Yassıya basıp yuvarlağı yiticimişsin” diyormuş. Sadece yassıya basıp yuvarlığı iterek araba kullanmak mümkün mü? Ama basitleştirmeyle böyle bir mizah doğuyor.
Kişisel gelişimciler aşırı basitleştirmeyi çok severler. Bu dinleyenlerin çok hoşuna gider. Çünkü başarının çok kolay olduğu duygusunu verir. Örneğin şöyle derler. “Yeter ki isteyin mutlaka başarırsınız.” Elbette istemek önemlidir, ama istemek başarının sadece başlangıçtaki bir unsurudur. Eğer plan yapmazsan, düzenli çalışmazsan, yeteneğin olmazsa nasıl başarılı olacaksın? Bu hiç mümkün mü?
Bazen de konuyu anlatabilmek için benzetme yoluyla konu aşırı basitleştirilir. Örneğin İmam Gazali, “Bir çocuğa cinselliği anlatabilmek için helva gibi şeker gibi tatlı bir şeydir dersin, oysa cinselliğin şekerle helvayla bir ilgisi yoktur.” Diyerek basitleştirmedeki gerçek dışına nasıl çıkıldığını ifade eder.
Basitleştirmenin günlük hayatta çok örneğini görürüz. Ama gerçeklerden kopmamak için bunun sadece bir şeyin altını çizmek, vurgu yapmak ya da anlatabilmek maksadıyla yapıldığını bilmemiz gerekir. Aksi takdirde çok safsataya maruz kalabiliriz.
Yorum Yazın