Sohbet etmek, sağlıklı iletişim kurmanın en önemli yollarından biridir. Sohbet etmesini öğrendiğimiz zaman, birbirimize güvenmenin, iş birliği yapmanın, bilgi ve duygu bakımından zenginleşmenin yollarını da öğrenmiş oluruz. Bu anlamda sohbeti sosyal bir sanat olarak niteleyebiliriz.
Sohbetin üç unsuru var. Birincisi sohbet erbabı olmak, ikincisi muhabbet ehli olmak , üçüncüsü ise sohbete uygun mekandır. Sohbet erbabı olmayanlarla sohbet yapılamaz. Bu yazımda muhabbet erbabına ayrıntılı olarak yer vereceğim. Aralarında muhabbet bulunmayan insanlar da sohbet edemez. Çünkü sohbet rekabeti ve husumeti kabul etmez. Konuşmalar birbirini tamamlayarak sohbet inşa edilir. Üçüncüsü olarak sohbet ancak uygun bir mekânda yapılabilir. Gürültülü, fiziksel ve sosyal bakımdan rahat olmayan ortamlarda sohbet kıvama gelmez.
Sohbet erbabı nasıl olur? Sohbet erbabı sohbet esnasında nelere dikkat etmelidir? Bu konuda İngiliz dil felsefecisi Herbert Paul Grice’nin (1913-1988) dörtlü tasnifi bize ışık tutmaktadır.
1-Nitelik ilkesi: Sohbet; duygu, düşünce ve bilgi alışverişi şeklinde devam ederken kişi duyguda samimiyete, düşünce ile bilgide doğruluğa dikkat ediyor ise nitelik ilkesine uygun davranıyordur. Duyduklarını, okuduklarını ya da yorumladıklarını mutlak bir doğru olarak değil, falan kişiden duyduğuma göre, okuduğum filan kaynaktan edindiğim bilgi doğrultusunda ya da bu konudaki öznel görüşüm uyarınca gibi ihtiyat cümleleri kuruyorsa sözün niteliğine dikkat ediyordur. Verilen bilginin doğruluğu sohbetin faydalı olmasını sağlayacaktır. Sohbet den kişilerin, bilişsel seviyelerinin birbirine yakın olması, aynı derinliklerde yüzebilmeleri, karşılıklı anlamayı ve diyalogu anlamlı kılacaktır. Tarafların kavramsal zenginlikleri, bilgi alışverişinin sağlıklı olmasını sağlayacaktır. Örneğin mizah kültürü olmayan kişiye espri yaptığınızda sözün mahiyetini anlamadığı için iletişim kazalarına yol açabilir. Söz sanatlarını bilmeyen, mecazı gerçek anlamdan ayıramayan kişilerle diyalogda verdiğiniz örnekler karşı beynin kodlamasında olmadığı için yanlış anlaması kuvvetle muhtemeldir. Sohbette niteliğin olabilmesi için doğru bilgi düşünce ve seviyenin olması gerekir.
2-Nicelik ilkesi: Sohbet erbabı konuşmada ölçülü olmasını bilir. Gereği kadar konuşma, yani ne gereğinden fazla ne de gereğinden az. Eskiler hikmeti ve bilgeliği “muktezayı mutabık hareket ve söz” (gereken duruma uygun hareket ve söz) olarak tarif etmişlerdir. Örneğin bir sohbet ortamında sazı elinize alıyorsunuz, ondan sonra hiç bırakmıyorsunuz ya da bırakmak istemiyorsunuz. Diyalog ortamını monoloğa dönüştürüyorsunuz. Daha fazla ilgi odağı olmak, daha fazla bilgili görünmek ve ortamdakilerden üstün olduğunuzu hissettirmek için sürekli konuşuyorsanız, sohbetin nicelik ilkesine uymuyorsunuz demektir. Gereğinden az konuşmak da aynı şekilde nicelik ilkesine aykırıdır. Örneğin söz size geldiğinde “evet, hayır, öyle, size katılıyorum, aynen” gibi konuya ilişkin öznel ya da nesnel bir fikir beyan etmiyorsunuz tabiri caizse ortamda saksı gibi bulunuyorsunuz. Size mizah yeteneğimi nasıl geliştirim diye soru sorulduğunda ‘ilgili kitapları oku’ demek de ortamı bir mizah dersine döndürmek de yanlıştır. Her şey kıvamında güzeldir.
3-Alaka ilkesi: Sohbetin konu akışında tutarlılık ve uyum olmalıdır. Örneğin bir konuyu konuşurken, konu içinden bir kelimeyi alıp etimolojik bir derse çevirmek uygun olmaz. Ben genelde ders anlatırken konuya açıklık getirmek için bir fıkra anlatırım. Öğrenci bir fıkrada ben de bir fıkra anlatabilir miyim der, izin verince konuyla ilgisiz bir fıkra anlatır. Bu örnekle sık karşılaştığım için bir fıkra da ben anlatabilir miyim diyen öğrenciye “ben fıkra anlatmıyorum ben ders anlatıyorum derim. Alaka konusunda bir anekdotu hatırladım. K. Maraş’ta sohbet erbabı dostlarım var. Bazı geceler bir araya gelir, sabaha kadar sohbet ederler. Sohbete gelenlerden Bazıları yanlarında bir de misafir getirir. Bunlar arasından sohbet ehli olmayan, cahil insanlar da çıkar. Bir keresinde arkadaşımın anlattığına göre, edebi bir konu konuşulurken, konu tam kıvamındayken, söz sohbet bilmeyen misafir çaprazdan uzaktaki kişiye “Ede bu sene tarhanalık yoğurt kaça gidiyor?” diye sormuş. Alaka ilkesine dikkat etmeyenlerin verimli bir sohbeti olmaz.
4-Tarz ilkesi: Sohbet erbabının konuşmasında açık ve net olmasıdır. Bazı kişiler vardır okuduğu, dinlediği konuyu hazmedemez ama onu anlatmaya kalkar. Kişi anlamadığını anlatamaz. Bazıları ikinci yeni şiirleri gibi derin bir şeyler söylüyormuş gibi bulanık ifadeler kullanır. Siyasetçiler genelde farklı anlama gelecek şekilde konuşmayı severler. Çünkü bir taraftan sıkıştırıldıkları zaman kendilerine bir kaçış rampası olsun isterler. Beklemediği bir tepkiyle karşılaşınca yanlış anlaşıldım maksadım şöyle diyebilmek için. Sohbette; kapalılık, belirsizlik, bulanıklık tarz ilkesine aykırıdır. Açık ve net olmayan konuşmalar açık ve net olmayan anlamalara yol açar. Bu durum duygu, düşünce, bilgi alışverişini bozar.
İyi bir sohbet erbabının bilgili ve muhabbet ehli olması ve sohbet adabına riayet etmesi gerekir. Kendi çevrenizde kaç tane muhabbet erbabı insan var? Bunun sayısı çok az olur. Mutlu olmamız, çevremizdeki sohbet erbabı insanlarla yakından ilgilidir. Dostlarınız, sohbetiniz ve muhabbetinizin bol olmasını diliyorum.
Yorum Yazın