1.GİRİŞ
Demokrasi, insanlığın büyük acılar çektikten sonra uzun tecrübeler sonucu elde ettiği bir ortak rejimin adıdır.
Nasıl ki fen bilimleri alanında elde edilen gelişmeler tüm insanlığa mal edilip bugünkü konumuna gelmişse, demokraside insan merkezli bir rejim olarak sürekli gelişip günümüzde ki evrensel normlara ulaşmıştır.
Evrensel normlarda olmazsa olmaz bir demokraside; temel hak ve özgürlüklerin anayasal teminat altına alınması, hukukun üstünlüğü, kuvvetler ayrılığı, özgür, adil ve eşit şartlarda seçimlerin yapılması temel esaslar olarak kabul edilmektedir.
Ayrıca bunların yanında; şeffaflık, hesap verilebilirlik, özgür medya ile sivil toplum kuruluşlarının varlığı da tam demokrasinin unsurları arasında yer almaktadır.
Ülkemiz, 2nci Dünya Savaşı sonrası İsmet İnönü’nün cumhurbaşkanlığı döneminde kendi güçlü iradesiyle 1946 yılında çok partili demokratik düzene geçmeyi başarmıştır.
1946 yılından günümüze kadar geçen süreçte, demokrasimizin işleyişini etkileyen olumsuz gelişmeler, evrensel veya tam demokrasiye ulaşmamızda önemli engeller olarak karşımıza çıkmıştır.
2. TÜRKİYE’DE DEMOKRASİNİN GELİŞİMİNİ ENGELLEYEN ETKENLER
Türk milleti olarak 29 Ekim 2023 tarihinde büyük bir gururla cumhuriyetimizin 100ncü yılını kutladık. Birçok alanda önemli başarıların gerçekleştirildiği ülkemizde demokrasi alanında arzu edilen çoğulcu ve katılımcı çağdaş demokrasiler seviyesine ulaşılamadı.
Çağdaş demokrasi düzeyine ulaşılmamasında 1960, 1980 yıllarında yapılan askeri ihtilaller ile 12 Mart, 28 Şubat ve 27 Nisan gibi askeri müdahalelerinin çok olumsuz etkileri oldu.
Bunların yanında zaman zaman yaşanan toplumsal huzursuzluklar, bilhassa son yıllarda etnik, dini, mezhepsel ve siyasi kutuplaşmalarda demokrasimizin gelişimini engelleyen etkenler arasında yer almıştır.
İdeoloji kaynaklı ayrışma ve kutuplaşmalar, adalete dolayısıyla hukuk sistemine olan güvenin sarsılması, ekonomik ve sosyal hayatta yaşanan zorluklar demokrasimizin gelişimini olumsuz etkilemiştir.
Demokrasimizin gelişiminde yaşanan olumsuzluklar; ekonomi ve insani gelişmişlik, refah düzeyi, insan hak ve özgürlüklerine yansımış ve bu alanda gelişmiş ülkelerin çok gerisinde kalmış bulunmaktayız.
2017 yılında yapılan anayasal değişiklikle Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine geçilmesi, parlamentonun gücünün azalmasına, yasama ve yürütmenin tek bir kişide toplanmasına yol açtı. Bu durumda ülkemizin demokrasi indeksi puanını düşürdü.
Hükümet uygulamalarının tek merkezde toplanması, istişareyi ortadan kaldırdı, özellikle yargıda hukukun üstünlüğünün bozulup üstünlerin hukukunun egemen olmasına, kuvvetler ayrılığının aşınmasına yol açtı. Anayasa Mahkemesinin verdiği kararlar esas alınması gerekirken diğer yargı kurumlarının verdiği kararlara itibar edilmesi bu kurumları karşı karşıya getirdi.
3. DÜNYADA DEMOKRASİ UYGULAMALARI
Dünyada değişik ülkelerde uygulanan demokrasiler, değişik kuruluşlar tarafından her yıl yapılan Demokrasi endeksiyle bir Rapor halinde yayınlanmaktadır.
Demokrasiye şekil veren unsurlar; seçim süreci ve çoğulculuk, sivil özgürlükler, devlet fonksiyonları, politik katılım ve kültür açılarından ele alınarak ülkelerin yönetim biçimleri dört ayrı şekilde sınıflandırılmaktadır.
Bu sınıflandırmaya göre demokrasiler; tam, kusurlu, karma rejim ve otoriter rejim olarak tasnif edilmiş durumdadır.
Tam demokrasiler, demokratik ilkelerin gelişimine elverişli bir siyasi kültür tarafından destek gören yönetim anlayışını temsil etmektedir.
Kusurlu demokrasiler, adil ve özgür seçimlerin olduğu ancak medya özgürlüğü ihlali ile siyasi muhalefet ve eleştirmelerin baskıya maruz kaldığı bir rejim tarzını ifade etmektedir.
Karma (Hibrit) rejimler, seçim sahtekarlıkları yanında bağımsız olmayan yargı, yolsuzluk, medya baskısı ve hukukun gereğince işlemediği bir rejime işaret etmektedir.
Otoriter rejimlerse siyasi çoğulculuğun ortadan kalktığı bir bakıma mutlak monarşi ve diktatörlüğe yol açan, özgürlükleri kaldıran bir rejim olarak tanımlanmaktadır.
Bu tanımlamalar ışığında The Economist Intelligence Unit Demokrasi Endeksi Raporu yayımlandı. Rapora göre 2022 yılı değerlendirmesi sonucu; Norveç, Yeni Zelenda, Finlandiya, İsveç ilk sıralarda yer alırken, son sıralarda ise en düşük puanlarla Kuzey Kore ve Afganistan yer almış durumdaydı.
İsveç merkezli V-Dem Enstitüsü 2022 yılı Liberal Demokrasi Endeksi raporuna göre de dünya nüfusunun % 70 i yani 5,5 milyar insan diktatörlükle yönetilen ülkelerde yaşamakta, demokrasi ile yönetilen ülke sayısı ise 34 olarak açıklanmıştı.
Enstitünün raporuna göre, dünyada demokrasinin en kötü olduğu ülkeler arasında Türkiye’de yer almaktadır. Türkiye, 179 ülkenin yer aldığı listenin 147nci basamağında yer bulabilmiştir.
Raporda ayrıca ülkemiz de otoriterleşen ülkeler arasında gösterilmiş; Benin, Macaristan gibi diğer iki ülkede otoriterleşmenin devam ettiği ülkeler arasında yer almıştır.
V-Dem’in Raporuna göre, dünyada demokrasisi en kötü ülke Eritre olmuştur. Bir Müslüman ülke olan Afganistan 177nci sırada yer bulabilmiştir.
4. DEMOKRASİDE BİRLİK VAKFININ TAM DEMOKRASİ PROJESİ
Demokraside Birlik Vakfı yönetimi, 2019 yılında Tam Demokrasi Platformu projesini açıklayarak bu projeye vatandaşlarımızın ve siyasi partileri destek vermeye davet etmişti.
Projede demokrasinin kurumlar ve kurallar rejimi olduğu ifade edilerek, çağdaş standartlarda tam bir demokrasiye sahip olacak Türkiye’nin terör başta olmak üzere ekonomik, siyasi, kültürel her sorunu çözeceği belirtildi.
Vakıf, 30 Kasım 2013 tarihinde Ankara’da Milli Kütüphanede ülkemizde ilk kez ‘Demokrasi Şurası, tertiplemişti.
Tam Demokrasi projesinin tanıtımı amacıyla siyasi partilerin yönetimleriyle temas kuruldu ve vakıf merkezinde konunun uzmanlarının katıldığı konferans ve panellere yer verildi.
Demokraside Birlik Vakfı ile İnsani Değerler Derneği yönetim kurullarının müştereken planladığı faaliyetlerden biri de 23 Aralık 2023 tarihinde, Vakfın 30ncu Kuruluş yıldönümü etkinliği, Cumhuriyetimizin 100ncü Kuruluş yıldönümü de dikkate alınarak Ankara Gençlik Parkı Kültür Merkezinde bir tanıtım ve panel şeklinde gerçekleştirildi.
Tanıtım toplantısına siyasi partilerin yöneticileri yanında çok sayıda sivil toplum kuruluşları ve seçkin bir davetli katıldı.
Şimdi ise projenin hedefe ulaşması amacıyla değişik illerimizde toplantı ve etkinlikler yanında, büyük bir katılımın sağlanacağı ‘Demokrasi Çalıştayı, yapılması planlanmaktadır. Böylelikle ülkemizde uygulanan demokrasi standardının gelişmesine katkıda bulunulmuş olması düşünülmektedir.
Kurtuluş Savaşı arifesinde Mustafa Kemal ve silah arkadaşlarının Amasya Tamimi ile milletimize ulaştırdığı ‘Milletin istiklalini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır, misyonu ve ruhu, Tam Demokrasi Platformu, hedefinde kendisini bulmuş olacaktır.
Hiçbir ayrım yapılmadan her türlü siyasi görüş, ideoloji ve inancın Platformda yer alması, Tam Demokrasiye olan inancı pekiştirecektir.
Vakıf ve dernek yönetimi, proje faaliyetleri kapsamında tüm vatandaşlarımızı platform çalışmalarına katılmaya, destek vermeye ve yakından takip etmeye davet etmektedir.
Atıf ÖZGEN
İDD Kurucu Üyesi, Denetleme Kurulu Başkanı ve Demokraside Birlik Vakfı Üyesi
e-mail: ozgenatif@gmail.com
Yorum Yazın